Ἄρθρο στὴν ἐφημερίδα «Ἀχαρναϊκὰ Νέα» καὶ «Νέοι Στόχοι»

Ἄρθρο τοῦ Δημητρίου Καλομοίρη στὴν ἐφημερίδα «Ἀχαρναϊκὰ Νέα καὶ Νέοι Στόχοι», μὲ θέμα:
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ

Ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες ψηφῖδες ποὺ συνθέτουν τὴν ἑλληνορθόδοξη ταυτότητά μας καὶ ἀπόδειξη τῆς ἀδιάσπαστης ἑνότητας τοῦ ἀρχαίου, τοῦ μεσαιωνικοῦ καὶ τοῦ σύγχρονου ἑλληνισμοῦ. Δὲν εἶναι «ἁπλὴ» καλλιτεχνικὴ ἔκφραση τοῦ λαοῦ μας, ἀλλὰ τὸ ὄργανο μὲ τὸ ὁποῖο γιὰ αἰῶνες ἡ ρωμιοσύνη ὕμνησε τὸν Τριαδικὸ Θεό μας καὶ τὸν καθρέπτη τῆς ἑλληνορθόδοξου πνευματικότητας.

Ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἀποτελεῖ συνδυασμὸ ὑψηλοτάτου ποιητικοῦ λόγου, μεστοῦ θεολογικοῦ περιεχομένου καὶ ἁρμονικότατης μουσικῆς, ὁ ὁποῖος συνδυασμὸς καταφέρνει νὰ δονήσει τὶς ψυχές μας καὶ νὰ δημιουργήσει σ᾿ αὐτὲς τὸ σταυροαναστάσιμο συναίσθημα τῆς χαρμολύπης.

Τὸ ἐπίτευγμα αὐτὸ ὅμως δὲν εἶναι τυχαῖο. Εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς συνισταμένης προσπάθειας τῶν κολοσσῶν δημιουργῶν καὶ διαμορφωτῶν της καὶ τῶν κατὰ καιροὺς ἱεροψαλτῶν.



Οἱ πρῶτοι -καὶ ἀνάμεσα τοὺς συγκαταλέγονται οἱ Ἅγιος Ρωμανὸς ὁ Μελῳδός, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, Ἰωάννης Κουκουζέλης, οἱ μεγάλοι Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος, Πέτρος Μπερεκέτης, Θεόδωρος Φωκαεὺς καὶ μὲ τὶς θεόπνευστες καὶ μεγαλοφυεῖς συλλήψεις τοὺς δημιούργησαν τὸ κλασικὸ ὕφος τοῦ ψάλλειν καὶ ἔθεσαν τὰ ὅρια τῆς μουσικῆς, ὅρια ποὺ περιγράφουν τὸ τί εἶναι κλασσικὸ καὶ ὡς ἐκ τούτου χρησιμεύουν ὡς κριτήριο ἐλέγχου τῆς γνησιότητας τοῦ κάθε μουσικοῦ κομματιοῦ καὶ τῆς συνέπειάς του πρὸς τὰ ἀρχαῖα πρότυπα. Τὰ κείμενά τους ἀποτελοῦν τὶς πηγές, τὶς κορυφώσεις τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς καὶ ἐκπλήσσουν μὲ τὴν ἁπλή, σοβαρὴ καὶ ἱεροπρεπῆ μουσικὴ μελῳδία τους, ὅσο καὶ τὰ θεόπνευστα λόγια τους.

Οἱ δεύτεροι ἀποτελοῦν τοὺς ἑρμηνευτὲς τῆς θείας τέχνης καὶ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ λαοῦ στὴν κοινὴ προσευχή. Χάρη στὸ δικό τους ταλέντο ἡ γεννημένη στὰ βάθη τῶν αἰώνων τέχνη γίνεται προσιτὴ σὲ ὅλους. Μὰ πάνω ἀπ᾿ ὅλα συμμετέχουν μ᾿ αὐτὴ στὴν τέλεαη τῶν Θείων Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας.


Ἡ ἁρμονικὴ συνεργασία τῶν πρώτων καὶ τῶν δευτέρων δημιουργῶν καὶ ἱεροψαλτῶν- παρὰ τοὺς αἰῶνες, ποὺ τοὺς χωρίζουν, ἀποτελεῖ προσευχή, θυμίαμα πρὸς τὸ Θεό. Ἡ συνεργασία αὐτὴ εἶναι ὅμως ἀπόληξη τῆς ἑρμηνείας τῶν κειμένων τῶν πρώτων ἀπὸ τοὺς δεύτερους βάσει τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὕψους καὶ μὲ διάθεση κατανύξεως καὶ προσευχῆς. Τὸ πρόβλημα δημιουργεῖται ὅταν ἡ ἐκτέλεση εἶναι ἀνακόλουθή του παραδοσικοῦ ὕφους.

Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς πτώσεως τοῦ Βυζαντίου καὶ μετά, ἡ πτώση τοῦ μορφωτικοῦ ἐπιπέδου καὶ ἡ πολιτιστικὴ ἀποδυνάμωση τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ ἡ γεωγραφικὴ θέση τῆς Ἑλλάδος ὡς σταυροδρόμι μεταξὺ τριῶν ἠπείρων εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα νὰ δεχθεῖ ἡ ἑλληνικὴ μουσικὴ ἀλλὰ καὶ ἡ ἑλληνικὴ παράδοση ὡς σύνολο διάφορες ἐπιδράασεις, τόσο ἀπὸ πλευρᾶς τῶν κατακτητῶν Τούρκων ὅσο καὶ ἀπὸ τὴ Δύση. Τὸ χάος ποὺ ἐπικράτησε καὶ ἐπιδρατεῖ ὡς καὶ σήμερα στὰ μουσικά μας πράγματα ἀποτελεῖ γέννημα τῆς ἀδυναμίας μας νὰ θωρακίσουμε τὴν πολιτιστικὴ κληρονομιά μας ἀπὸ ὅσους τὴν ἐπιβουλεύονται, ἢ ἀπὸ ἄγνοια τὴν καταστρέφουν.

Ἔτσι σήμερα παρατηροῦμε τὴν ὕπαρξη διαφόρων «βυζαντινῶν» ὑφῶν ἢ τὶς ἀτυχεῖς προσπάθειες συνδυασμοῦ τοῦ Βυζαντινοῦ μέλους καὶ τῆς εὐρωπαϊκῆς καντάδας ἢ τὴν ἑρμηνεία τῶν παραδοσιακῶν μουσικῶν γραμμῶν κατὰ τρόπο ποὺ θυμίζει τὴν κοσμικὴ ἑλληνικὴ μουσική. Καὶ τὸ χειρότερο ὅλες αὐτὲς οἱ προσπάθειες γίνονται γιὰ τὴν -δῆθεν- σωστὴ ἐπαναπροσέγγιση τοῦ παραδοσιακοῦ ὕφους καὶ μέλους ἢ τὴν κάθαρσή του ἀπὸ τὶς ξένες ἐπιδράσεις καὶ προσμείζεις ποὺ ἔχει δεχθεῖ.

Ἐπίσης ὑπάρχουν «ψάλτες» ποὺ ἀγνοοῦν ἐντελῶς τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ καὶ μὲ τὶς πρακτικὲς γνώσεις χοὺς προκαλοῦν καὶ περαιτέρω ἀλλοίωση τοῦ ὕφους τῆς Μουσικῆς μας.

Τὸ ἀποτέλεσμα τῶν αὐθαιρεσιῶν τῶν κάθε λογῆς «πρωτοψαλτῶν» εἶναι ἄτακτες καὶ ἀνάρμοστες φωνές, ἀπουσία Θρησκευτικοῦ συναισθήματος κατὰ τὴν τέλεση τῆς Θείας Λατρείας, ἀλλοίωση τῆς ἐθνικῆς μας παράδοσης μὲ τὴν εἰσαγωγὴ ξένων πρὸς αὐτὴν στοιχείων καὶ τὴν προσπάθεια νομιμοποίησής τους.

Εἶναι καιρὸς πιὰ νὰ ἀναλάβουν ὄλον τὶς εὐθύνες τους, κλῆρος καὶ λαὸς γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν κινδύνων ποὺ ἐλλοχεύουν. Οἱ κίνδυνοι ἀπειλοῦν τὸ σύνολο τοῦ ἑλληνορθόδοζου οἰκοδομήματος καὶ τὰ ὅσα ἀναφέραμε ἀποτελοῦν συμπτώματα ποὺ ἐμφανίζονται σὲ ἕνα στήριγμα τοῦ οἰκοδομήματος αὐτοῦ. Ὁ ἀγῶνας θὰ πρέπει νὰ εἶναι πολύπλευρος καὶ δυναμικὸς καθὼς ἡ ἐποχή μας εἶναι ἐποχὴ δοκιμασίας μὰ καὶ προσδοκίας.

Ἐμεῖς ὡς Ἕλληνες θὰ γατζωθοῦμε σφιχτὰ ἀπὸ τὴν παράδοση αὐτὴ γιὰ νὰ ἀποφύγουμε τὴν ἀφελληνοποίησή μας μέσα στὸν κυκεῶνα τῶν γενικῶν ἐπιδράσεων, ποὺ προβλέπονται σαρωτικὲς στὸ μέλλον, εἰδικὰ μὲ τὴν παγκοσμιοποίηση. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἁπανταχοῦ ὀρθόδοξοι προσβλέπουν σὲ μᾶς τοὺς Ἔλληνες καὶ προσμένουν χεῖρα βοηθείας. Ἡ βοήθεια θὰ ἀντληθεῖ μέσα ἀπὸ τὸν ἀτίμητο θησαυρὸ τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ διατήρηση τῆς παράδοσης ἀποτελεῖ καθῆκον καὶ τιμὴ γιὰ μᾶς τοὺς κληρονόμους της μὲ σημασία ὄχι ἁπλῶς ἑλληνική, ἀλλὰ πανανθρώπινη.

Ὅσον δὲ ἀφορᾷ στὸ ψάλλειν, θὰ πρέπει οἱ ἱεροψάλτες νὰ ἀποφεύγουν τὶς αὐθαίρετες μιμήσεις τῶν κοσμικῶν προτύπων ἀπ᾿ ὅπου κι ἂν προέρχονται. Οἱ ἐξεζητημένοι λαρυγγισμοὶ καὶ οἱ ἄτακτες φωνὲς διαλύουν τὴν θρησκευτικὴ ἀτμόσφαιρα. Μ᾿ αὐτὲς τὶς φωνὲς καὶ τοὺς λαρυγγισμοὺς ἔρχονται σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Ε´ κανόνα τῆς ἐν Τρούλλῳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ποὺ ὁρίζει ὅτι «οἱ ψάλλοντες μετὰ πολλῆς προσοχῆς καὶ κατανύξεως ψαλλέτωσαν, βοαῖς ἀτάκτοις καὶ ἀναρμόστοις μὴ χρώμενοι».

Ἡ μίμηση τοῦ εὐρωπαϊκοῦ τρόπου ὑμνῳδίας εἶναι βέβαια ἐντυπωσιακή, στερεῖται ὅμως παντελῶς τῆς ἐπαφῆς της μὲ τὴν Παράδοση, καθὼς δὲν ἔχει προηγούμενο στὴν Βυζαντινὴ ἐποχὴ καὶ δὲν ἐξυπηρετεῖ τὴ Θεία Λατρεία. Ἡ ἔλλειψη αὐτὴ ἐπαφῆς ἀποτελεῖ παράβαση τῶν ἱερῶν κανόνων τῆς ἐκκλησίας. (Ζ´ Σύνοδος: «Εἴ τις παράδοσιν ἐκκλησιαστικήν, ἔγγραφον ἢ ἄγραφον, ἀθετεῖ, ἀνάθεμα» καὶ τῶν λόγων τοῦ Ἀποστόλου «Στήκετε καὶ κρατεῖτε τᾶς παραδόσεις».)

Οἱ ὀρθόδοξοι πατέρες, ὅπως στὴ Ρωσία ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει ἡ τετράφωνη ψαλμῳδία, ἀπορρίπτουν τὴν τετραφωνία γιατὶ κάνει δυσκολονόητα τὰ λόγια καὶ γιατὶ τραβᾷ τὴν προσοχὴ τοῦ πιστοῦ στὴ μελῳδία μετατρέποντας τὴν προσευχὴ σὲ διασκέδαση τοῦ νοῦ. Μὰ καὶ ἡ μελῳδία ἀλλοιώνεται καθὼς τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἀκούσματα ξένα πρὸς τὸ βυζαντινὸ ὕφος καὶ τὴν συνήθεια τῆς Ἐκκλησίας ποὺ δὲ καταφέρνουν νὰ ἐξυπηρετήσουν τὴ Θεία Λατρεία.

Θὰ πρέπει νὰ ἱδρυθεῖ κάποιος Ὀργανισμὸς ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς Ἐκκλησίας μὲ στόχο τὴν ἐπιστημονικὴ μελέτη τῆς παραδοσιακῆς μουσικῆς, τὴ διάσωσή της καὶ τὴ σωστὴ διδασκαλία της. Ὡς τότε οἱ ἐπίδοξοι ἱεροψάλτες θὰ πρέπει νὰ βρίσκονται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴν ἀληθινὴ παράδοση ὅπως αὐτὴ διασῴζεται στὰ κέντρα τὴν ὀρθοδοξίας (Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, Ἅγιο Ὅρος κ.ἀ.) καὶ νὰ ἀποφεύγουν τοὺς δυτικοφερμένους καὶ μὴ ἔχοντες σχέση μὲ τὸ ἀνάλογο «πρωτοψάλτες» καὶ «καθηγητές», ἢ τοὺς τυχόντες ἐπιδείξιομανεῖς «ἀμανετζῆδες» ἢ τραγουδιστές.

Ἡ πολυετής μας πεῖρα στὸ ἀναλόγιο μᾶς καταδείχνει ὅτι μόνον ἔτσι, μὲ τὴ σωστὴ διδασκαλία, τῆς μουσικῆς καὶ τὴν πιστὴ ἑρμηνεία τῶν κλασσικῶν κειμένων θὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ διατήρηση τῆς μουσικῆς μας παράδοσης, θὰ ἀποφευχθοῦν οἱ καντάδες, οἱ ἀμανέδες, τὰ τσάμικα, τὰ φάλτσα καὶ ἡ ἀταξία στὸ χῶρο τῆς ἐκκλησίας καὶ πάνω ἀπ᾿ ὅλα θὰ δημιουργεῖται τὸ ἀπαραίτητο κλίμα χατανύξεως καὶ αὐτοουγκεντρώσεως μέσα στοὺς Ἱεροὺς Ναούς μας.